نقش توریسم بر توسعه ی اقتصادی

                              

    چکیده:

در این مقاله هدف ما بررسی مطالعات انجام شده در زمینه ی رابطه توریسم و اقتصاد است . به این منظور ابتدا از بین انواع روش های اندازه گیری موجود برای این شاخص ها اثر مخارج دریافتی از تورسیم در بخشهای مختلف اقتصادی مانند تولید، درآمد ،اشتغال ،عواید دولت ،تجارت ،توزیع در آمد بررسی میگردد.

نتایج مطالعات موجود نشان میدهد که صنایع هتل داری پوشاک ،چرم،حمل ونقل صنایع دستی برای رونق خود به فعالیت های توریسم نیاز مند است.با ورود جریان های مالی حاصل از جذب توریسم اقتصاد قوی تری خواهیم داشت که زمینه ساز توسعه اقتصادی در کشور میشود این مقاله نشان میدهد که رابطه علّی بین گردشگری ورشد اقتصادی یک رابطه علّی دو طرفه است وبین این دو متغییر یک تعامل بلند مدت وجود دارد .

کلمات کلیدی:

توسعه، رشد اقتصادی، گردشگری

مقدمه

در دنیای پر رقابت امروزی که کشور ها در جهت رسیدن به در آمد اقتصادی بالا تر وبرای رفع مشکلات خود هستند اهمیت توریسم بر کسی پوشیده نیست .این صنعت پر منفعت برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا اقتصاد تک محصولی مواجه اند از اهمیت بالایی برخوردار است ایران از نظر تنوع آب وهوا وجود مکانهای تاریخی وفرهنگی یکی از معدود کشورهایی است که از ظریفت های خود استفاده نکرده حال آن که ایران یکی از 10 کشور مهم جهان از حیث آثار تاریخی وباستانی وطبیعت چهار فصل است با این وجود کمتر از یک هزاروم   در آمد جهانی حاصل از گردشگری را نصیب خود کرده است.(صباغ کرمانی و امیریان,1379)با توجه به اتکای بیش از حد ایران به صادرات نفت خام وآسیب پذیری فراوان در اثر تغیرات قیمت نفت وسایر شوکهای اقتصادی وغیر اقتصادی توسعه صنعت گردشگری تا حد زیادی میتواند این آسیب پذیری را بکاهد وسیاست گذاران اقتصادی را در مواجه بر مشکلات جاری، از قبیل کمبود   در آمد های ارزی پایین بودن سطح در آمد جامعه، پایین بودن صادرات غیر نفتی ومشکل بیکاری کمک کند.آگاهی کشور هاازاین که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب وقابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد،باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی پیدا کند وبه عنوان یک صنعت تلقی شود (طهماسبی پاشا ومجیدی، 1384)بسیاری از کشور ها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی در آمد ،اشتغال ،رشد بخش خصوصی وتوسعه ساختارهای زیر بنایی می دانند .اگر چه در مناطق مختلف،شرایط متفاوت است ،گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه ی اقتصادی به حساب می آید (ابراهیمی و خسرویان،1384) با وقوع حوادثی همچون پیروزی انقلاب اسلامی ایران تغییر حکومت اوضاع واحوال سیاسی منطقه بروز جنگ ایران وعراق علاوه بر منفی شدن نرخ رشد جهانگردان ورودی به ترکیب آنها نیز دچار دگر گونی زیادی شده  است .پس از اتمام جنگ و با اغاز برنامه ی اول توسعه ی اقتصادی ،اجتماعی یافته است وبا تغییری اندک ،در برنامه ی دوم توسعه (1374-1378)، 81/29درصد بوده است این میزان در طی برنامه ی سوم توسعه ی اقتصادی با کاهش شدید نسبت به سال های برنامه ی اول و دوم به طورمتوسط 74/4درصد در سال بوده است (سالنامه های آماری کشورطی سالهای 1338-1383)

مروری برمطالعات انجام شده

اجنیو-مارتین وهمکاران(2004)به بررسی رابطه گردشگری و رشد اقتصادی در کشور های آمریکای لاتین طی دوره ی1985تا1998پرداخته اند ،آنها از روش دادهای تابلوییوتخمین زنند ه آرلانو-بوند برای پانل های پویا استفاده کرده اند وبرآوردی از روابط بین رشداقتصادی و رشد سرانه گردشگری را بدست آورده اند نتایج مطالعه آنها نشان میدهدکه صنعت گردشگری برای رشد اقتصادی کشور ها با در آمد پایین ومتوسط هم چون کشورهای آمریکای لاتین مناسب است.کیم وهمکاران (2006)رابطه علّی بین گسترش گردشگری و رشد اقتصادی را در تایوان آزمون میکند یک آزمون علّی به دنباله یروش هم جمعی انجام شده است تا جهت علّیت بین گسترش گردشگری ورشد اقتصادی را مشخص کند .نتایج نشان میدهدکه یک رابطه تعادلی بلند مدت بین گردشگری ورشد اقتصادی در کشور تایوان وجود دارد و همچنین رابطه بین این دومتغّیر،یک رابطه علّی دو طرفه است.دریتساکیس(2004)اثر گردشگری بر رشد اقتصادی بلند مدت یونان را با استفاده از روش علّیت گرنجرآزمون کرد .یک بردار هم جمعی بین GDPمیزان ارز موثر ودر آمد حاصل از گردشگری بین المللی طی دوره ی  1960تا2000وجود داشت.آزمون های علّیت گرنجرکه بر مدل های تصحیح خطاپایه ریزی شده بود مشخص کرد که رابطه علّی قوی دو طرفه بین درآمد های حاصل از گردشگری بین اللمللی و رشد اقتصادی وجود دارد .بطور مشابه روابط علّی معنی داری بین نرخ ارز موثر بر رشد اقتصادی وهمچنین بین نرخ ارز موثر ودر آمد های حاصل از گردشگری وبین اللمللی در این دوره در کشور یونان مشاهده شد. توه و همکاران (2001)به منضور بررسی بین مراحل توسعه کشور و وضعیت گردشگری آن روش نظری تجاری جدیدی معرفی کردندو فرض اساسی آن نظریه این است که بر اساس تراز مسافرت کشور های کمتر توسعه یافته عموما به وضعیت ابتدایی یامرحله ی مقدماتی (صادر کننده خالص گردشگر)و کشورهای توسعه یافته به وضعیت نهایی (وارد کننده ی خالص گردشگر) نزدیک تر هستند.سکیمورا وکمپوز(2005)در مقاله ای با استفاده از روش داده های تابلویی و چهار دوره ی زمانی پنج ساله بین 1980 تا 1999،به این نتیجه دست یافتند که به بطورمتوسط کشورهای گردش محور نسبت به کشورهای دیگر رشد بیشتری دارند واشاره میکنند که گردشگری به تنهایی نمی توانند نرخ رشد بالا تره این کشورها را توضیح دهند یوسفی پور(1379)،در مطالعه ای با عنوان نقش صنعت گردشگری در توسعه اقتصادی ایران و راه های گسترش آن،به مقایسه آماری بین در آمد های گردشگری ایران وجهان پرداخته ونشان می دهد که سهم ایران از این در آمد ها تنها یک درصد است واین امر حاکی از آن است که در برنامه های عمرانی وتوسعه کشور به گردشگری توجه بسیار کمی شده است. علاوه بر این تراز در آمدی گردشگری در ایران نشان می دهد که از کسری زیادی بر خوردار است ودرآمد های گردشگری حتی نیمی از هزینه های آن را پوشش نمی دهد . در ایران نیز صباغ کرمانی وامیریان(1379) به بررسی اثرات اقتصاد گردشگری در ایران با استفاده از تحلیل داده –ستانده پرداخته است .

مبانی نظری

صنعت گردشگری میتواند تاثیر مهمی بر افزایش اشتغال در آمد های مرتبط با مکان های اقامتی و نیز در امد های دولتی کشور ها داشته باشد (اوه2005) گردشگری به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم بر رشد افتصادی تاثیر میگذارد.

اثر مستقیم

گردشگری یکی از صنایع خدماتی است و از این رو در آمد حاصل از ان بخشی از تولید نا خالص داخلی کشور میزبان محسوب میشود و مستقیما بر رشد اقتصادی آن کشور تاثیر میگذارد گردشگری    میتواند برای کسب درآمد های ارزی سرشار برای کشور ها و درنتیجه رشد اقتصادی راهکاری مناسب باشد . به عنوان نمونه ،در سال 1998گردشگری بین المللی حدود هشت درصد از کل درآمد های ارزی جهان و 37درصد از صادرات بخش خدمات را به خود اختصاص داده است (رهبری1384)  براساس پیش بینی های رسمی سازمان جهانی گردشگری در آمد حاصل از گردشگری در سطح جهان تا سال 2020،به ارزش تقریبی دو تریلیون دلار در هر سال خواهد رسید. (صدیقی و همکاران،2001)

                   جدول شماره ی یک-تعداد ورودی گردشگری بین المللی(به میلیون نفر)

منبع:سازمان گردشگری2006

 

 

               

                        جدول شماره دو –درآمد حاصل از گردشگری(به میلیارد دلار)

منبع: سازمان جهانی گردشگری 2006

اثر غیرمستقیم

گردشگری اثر پویایی خود را در کل اقتصاد به شکل اثرات سر ریز و دیگر آثار خارجی نشان میدهد (مارین،1992)گردشگری می تواند به عنوان موتوری برای رشد اقتصادی عمل کند که سایر فعالیت ها را نیز به دنبال خود رو به جلو براند.اندازه ی تاثیرگذاری گردشگری بر رشد اقتصادی کشور میزبان به عواملی مانند:

-         سطح توسعه کشور میزبان

-         اندازه ی اقتصاد ملی در کشور میزبان

-         میزان چرخش مجدد مخارج گردشگران در کشور میزبان

-         درجه فصلی بودن گردشگری

-         میزان اشتغال خارجیان در صنعت گردشگری

-         مشارکت دولت در تدارک زیر ساخت های گردشگری وایجاد انگیزه  

-         ماهیت امکانات گردشگری در کشور میزبان و جذابیت های آن

-         در صد مالکیت خارجی در صنایع مرتبط

-         مقدار وشدت مخارج گردشگری خارجی در کشور بستگی دارد. (لی 1378)

 

افزایش اشتغال خارجیان در صنعت گردشگری به خروج درآمدهای آنها از کشور به وطن خود    می شود به این ترتیب وجوه کمتری در اقتصاد کشور میزبان جریان می یابد و اثرگذاری گردشگری در رشد اقتصاد کم می شود.اگر منابعی که صرف ارائه خدمات و محصولات گردشگری شده متعلق به این کشور نباشد بخش قابل توجهی از وجوهی که گردشگرا ن هزینه می کنند باید برای تامین این منابع از کشور خارج شود.هر چه درجه  خود اتکایی کشور میزبان بالاتر باشد درجه تاثیر گذاری فعالیت های مرتبط با آن در اقتصاد بیشتر خواهد بود.هر اندازه اقتصاد کشور میزبان بزرگتر باشد ,سهم ارزش افزوده گردشگری در تولید ناخالص ملی قابل توجه تر باشد آنگاه درجه تاثیر گذاری تحولات در صنعت گردشگری بر رشد اقتصاد بیشتر است. جامعه توسعه  یافته تر دارای  زیر ساخت های مناسب تری است.در چنین جامعه ای صنعت گردشگری با دیگر صنایع از تعامل بیشتر و منطقی تری برخوردارند.از این رو درجه توسعه یافتگی کشور میزبان با میزان تاثیرگذاری گردشگری بر رشد اقتصادی رابطه مستقیم دارد. هر چه مبالغی که گردشگرا ن در یک کشور هزینه می کنند بیشتر باشد صنعت گردشگری تاثیرات قابل توجهی بر اقتصاد آن کشور می گذارد.

 

روش تحقیق

در دهه ی 60 میلادی برای محاسبات اثرات اقتصادی توریسم از روش کینزی استفاده میشد ولی با ضرورت پیدا کردن توریسم به عنوان یک بخش مهمی از کشور ها روش های جدیدی که ساده تر نیز بودند ،مورد استفاده قرار گرفت . از جمله ی این روش ها میتوان به تحلیل داده –ستاده ،  آزمون علیت تودا-یاماماتو(1995)و آزمون علی گرنچر اشاره کرد .

تحلیل داده ستاده

X = (I -A)^-1 F                        

  طبق این فرمول اگر میزان تقاضای نهایی در هر بخش مشخص باشد ،میزان تولید مورد نیاز برای براورده کردن تقاضای نهایی موجود قابل محاسبه خواهد بود. در این روش میتوانیم میزان تولید مستقیم و غیر مستقیم ایجاد شده در اثر مخارج توریست های خارجی را محاسبه نمود .و به این ترتیب آثار دیگر اقتصادی را سنجید.تقاضای نهایی توریسم های خارجی از بخشهای مختلف اقتصادی به صورت F^t نشان داده میشود بنابراین میتوان کل تولید اضافی برای پوشش دادن تقاضای نهایی توریسم طبق فرمول زیر استفاده کرد.                                

X = (I -A)^-1 F^t                        

  میتوان اثر مخارج توریسم در جنبه های دیگر اقتصاد مانند:

درآمد،اشتغال ،عواید دولت و واردات را سنجید

آزمون علیت تودا - یاماماتو

در این آزمون فرضیه صفر به شکل اعمال محدودیت های صفر روی ضرایب زیر مجموعه ای از متغییر ها ارائه میگردد

این روش یک آزمون علیت براساس تخمین الگوی خود رگرسیون برداری (VAR) است. که متغیر های موجود در این الگو عبارتند از :

TA_ir: کل توریسم های وارد شده به ایران

GDP_orign : تولید ناخالص داخلی در کشور مبدا

TB_ir :کل تجارت ایران

COST_ir :هزینه ی زندگی در ایران

ER_ir :نرخ واقعی ارز ایران

Tc_ir :هزینه های حمل و نقل در ایران

آزمون علی گرنجر

انگل و گرنجر (1987) و گرنجر (1987) نشان دادند که اگر دو سری متغیر سری زمانی هم باشند حداقل یک رابطه ی مستقیم علّی گرنجر وجود دارد.وجود رابطه بلند مدت پایدار (روابط هم جمعی)بین رشد اقتصادی وتوسعه گردشگری اشاره میکند که دو متغیر حداقل به صورت علّی حداقل در یک جهت ارتباط داده میشود .بعنوان گام نهایی برای جواب دادن به علّیت بین متغیر ها از آزمون علّی گرنیجر استفاده میشود زمانی که دو سری رشد اقتصادی و توسعه گردشگری  از مرتبه یک هم جمع میشوند ومدلVARمیتواند در سطح داده ها ،متغییر ها را تخمین بزند آزمون علّیت بین رشد اقتصادی و توسعه گردشگری شامل تخمین رگرسیون دو طرفه است. در یک سیستم هم جمعی که متغیرها ازیک درجه هم جمع هستند فرضیه صفر این است که LTOURسبب علّی گرنجرLGDP نیست.در این حالت فرضیه صفر قابل رد نمیباشد فرضیه های فوق باآماره ی Fاستاندارد آزمون میشود .

داده ها

اقتصاد دان از داده های تولید ناخالص داخلی (GDP)به عنوان معیار توسعه اقتصادی استفاده می کنند(بودی،الکس وآلن،2001)در بررسی ما از چند مقاله که در رابطه توریسم و اقتصاد انجام شد داده ها و اطلاعات مربوط به مقاله ی بررسی رابطه ی توسعه ی گردشگری و رشد اقتصادی در ایران (طیبی، سید کمیل و همکاران) که داده های سری زمانی تعداد گردشگران وارد شده به ایران از سالنامه های آماری کشور طی سالهای 1338-1383را مورد بررسی قرار داده و اطلاعات GDPرا نیز از داده های سالانه ی بانک مرکزی ایران طی سالهای 1338-1383استفاده کرده است نتایج مورد قبول و نزدیک به واقعیتی را  نشان میدهد.داده هایGDPوتعداد گردشگران وارد شده به ایران که باTOURنشان داده شده است ،به صورت فرم لگاریتمی(LTOURوLGDP)استفاده می شود وآن تنها به دلیل تفسیر آسان ضرایب در فرم لگاریتمی است.فرم لگاریتمی درصدتغییر متغیر وابسته را با درصد تغییر متغیرتوضیحی نشان می دهد.روند زمانی داده های TOURوLGDP نشان می دهد که مسیر حرکتی TOURLوGDPدر طول زمان یکسان بوده است .مشاهده ی ارتباط بین میزان رشد گردشگری ومیزان رشد اقتصادی در ایران نشان می دهدکه میزان رشد سالانهTOURLوGDPاز روند یکسان برخوردارند،اگر چه میزان رشدTOURL نسبت به مقدار رشد GDPبیشتر بی ثبات و دارای نوسان بیشتری است . میانگین میزان رشد سالانهGDP 27/5با انحراف استاندارد2/7 است.در حالی که گردشگری دارای میانگین 72/12با انحراف استاندارد 4/27می باشد.علاوه بر این،بر اساس میانگین میزان رشد سالانهGDP 27/5با انحراف استاندارد2/7 است.در حالی که گردشگری دارای میانگین 72/12با انحراف استاندارد 4/27می باشد .

             جدول شماره ی سه – آماره های توصیفی میزان رشد و تعداد گردشگران

منبع:بررسی رابطه ی توسعه ی گردشگری ورشد اقتصادی در ایران (طیبی، سید کمیل و همکاران)

نتیجه گیری:

تحقیقات نشان میدهد بین توسعه گردشگری ورشد اقتصادی رابطه متقابل و دو طرفه وجود دارد یعنی هر چه کشور از رشد اقتصادی بیشتر برخوردار باشد از تعداد گردشگران بیشتری برخوردار است همچنین هرچه میزان ورود توریسم به کشور بیشتر باشد رشد اقتصادی نیز بیشتر است در میان آثار مختلف اقتصادی نقش اشتغال زای این صنعت از ویژگی بارزی برخوردار است .اگر چه عواید مالیاتی دولت از بابت افزایش مخارج توریسم مثبت است اما این حالت درزیر بخشهای اقتصادی یک سان نیست .تجارت یکی از عوامل تعیین کننده تورسیم میباشد وگسترش تجارت به دلیل گسترش توریسم وافزایش تعداد جهانگردان ورودی به کشور تاثیر مضاعفی در روند توسعه اقتصادی کشور خواهد داشت . افزایش تجارت ایران منجر به معرفی بیشتر ایران و کالاهای صادر شده ایرانی در صحنه جهانی شده و باعث افزایش ورود جهانگران خواهد شد.توسعه صنعت توریسم در کشور میزبان تقاضای واردات برای کالاها وخدمات را افزایش خواهد داد واین رقم در تراز تجاری کشور منعکس میگردد توسعه توریسم باعث افزایش درآمد های صادراتی خواهد شد (shan&Wilson2000) .صنعت توریسم و ورود جهانگردان خارجی به کشور میزبان باعث افزایش فرصتهای تجاری بدلیل آشنایی انها با کالا وخدمات کشور میزبان میگردد kullenderan&wilson2000)) .برای حد اکثر کردن میزان توریسم عوامل متعددی دخیل میباشد  مانند آموزش افرادی  که در ارتباط مستقیم با توریسم می باشند از جمله کارکنان هتل ها ویا لیدر ها می باشند که در مورد هتل ها می توان گفت که بسته به نوع هتل و درجه آن این آموز ش ها متفاوت است .       changing an economy)   (the role of training in.وابستگی کامل اقتصاد      سمی تواند زیان بار باشد همانطور که کشورهای مانند قبرس و مالدیو را می توان مثال زد که گردشگری بخش اصلی اقتصاد آنهاست و ضربات وارده به این بخش می تواند کل اقتصاد را تحت تاثیر قرار دهد. برای اینکه صنعت گردشگری بتوان تاثیر بیشتری بر رشد اقتصادی کشور میزبان بگذارد باید از درجه فصلی بودن گردشگری کشور میزبان کاسته شود.ریشه های تقاضا برای بازدید از یک کشور در خارج از آن شکل می گیرد یعنی اقتصاد کشور میزبا ن و درجه توفیق فعالیت های گردشگری درآن تا حد زیادی تابع روند فعالیت های اقتصادی در کشورهای مبدا گردشگران است و کشور میزبان کنترل چندانی بر آن نخواهد داشت.(لی 1378)

منابع و مآخذ

1-                ابراهیمی ، علیرضا و محمد رضا خسرویان (1384)عوامل موثر بر رشد و توسعه صنعت توریسم در استان مازندران

2-                سازمان ایرانگردی و جهان گردی ,گزارش آماری ورود جهانگردان به ایران در سالهای مختلف

3-                صباغ کرمانی,مجید وسعید امیریان(1379)بررسی اثرات اقتصادی توریسم در جمهوری اسلامی ایران(با استفاده از تحلیل داده ستاده),پژوهش نامه بازرگانی ,پاییز

4-                لی , جان (1378) گردشگری و توسعه در جهان سوم,مترجمان:عبدالرضا رکن الدین افتخاری ودیگران تهران:شرکت چاپ ونشر بازرگانی

5-           Kulendran, N and K. Wilson(2000).”Is there a relationship between international trade and international travel? “

6-           Shan,J.,and K .Wilson(2001),Causality between trade and tourism:empirical evidence from china,

7-           Vicente Ramos, Javier Rey-Maquieira and Maria TugoresThe  role of training in changing an economy especialing in tourism