چگونگی بیان مسئله

چگونگی بیان مسئله

مقدمه

محقق برای آنکه ذهن خود را نسبت به موضوع منسجم سازد، باید قادر باشد که در اطراف موضوع و عنوان منتخب خود توضیحات کافی بدهد. بعلاوه آنکه مفروض آن است که دیگران در جریان موضوع تحقیق نیستند بنابراین می بایست به ابعاد موضوع بپردازد تا خواننده را در فضای تحقیق قرار دهد. در بیان مساله محقق هرآنچه را که برای تشریح ابعاد موضوع مفید و یا لازم میداند میآورد. بیان مساله حکم یک مقدمه را برای تحقیق دارد که محقق قبل از آنکه به اصل تحقیق بپردازد، بدان مطالب اشاره میکند. توصيه شده است كه براي اينكه رواني متن در بيان مسئله و پيوند كلامي آن بهم نخورد از نمودار فيليپي استفاده كنید. البته اين نمودار را به صورت معمول در متن نمي آورند، ولي جهت سهولت كار خود آنرا قبل از نگارش ترسيم مي كنند . اين نمودار از مجموعه اي از جزاير علت و معلولي است كه از طريق پيكانهايي كه جهت رابطه و نوع آنرا مشخص مي كنند بهم وصل شده اند.

تجزیه و تحلیل

برای تجزیه و تحلیل موضوع ابتدا باید اطلاعات لازم را در این زمینه بررسی نمایید وپس از جمع بندی اقدام به نوشتن این قسمت نمایید . با اين کار نسبت به متغيرهای تاثير گذار بر آن به خوبی آشنا شده و از آنها به هنگام نوشتن می توان استفاده نمود. برای اين کار می توان یکي از روش های موجود را بکاربست.متداولترين روش ها برای تجزيه و تحليل مساله عبارتند از:

- شبكه علیت

- نمودار درختی  

- نمودارشش كلمه اي( که؟  ،کي؟ ،کجا؟ ، چگونه؟ ،چي؟ ،چرا؟( . (واحد پژوهش نهاد رهبری دانشگاه علوم پزشکی شیراز)

صورن یک مساله غالبا اساسی تر از حل آن است.حل مساله ممکن است فقط مستلزم مهارتهای تجربی و یا ریاضی باشد،حال آنکه طرح سولات نو و بررسی مسائل قدیمی از دیدگاهی تازه،نیازمند ذهنی خلاق است و این نکته بیانگر آزمودگی فرد در علم است.(آلبرت انیشتین،ال.انفیلد)

هر پژوهش در واقع با قصد پاسخگویی و راه حل یابی برای یک مساله اصلی که در قالب یک پرسش ظهور کرده است آغاز می شود.هر پژوهش برای اینکه انسجام،هدفمندی و کاربردی بودن خود را حفظ کند باید حول یک مساله اصلی،سازماندهی شود.هر مساله اصلی در واقع ،مرکزی است که در "حوزه یک مساله"قرار گرفته است.حوزه مساله در برگیرنده مسائل حاشیه ای،پیرامونی و پدیداری است که برگرد مساله اصلی مانند شکل شماره(1-1) نمودار شده است.غاصلی یا حاشیه ای بودن یک مساله در واقع به هدف تحقیق وابسته است،لذا می توان گفت،اصلی یا حاشیه ای بودن یک مساله امری نسبی است.(محققی را در نظر بگیرید که در شرکت "آفتاب" مساله اصلی صفحه بعد را تعریف کرده است:

"چه رابطه ای بین ساختار سازمانی ومیزان بهره وری کارکنان وجود دارد؟"

اما در تحقیق دیگری در همان سازمان (مثلا نقش انگیزشی شیوه های فعلی پرداخت دستمزد)همین مساله به عنوان یک مساله "مساله پیرامونی"(حاشیه ای/جانبی) می تواند در نظر گرفته شود،در چنین حالتی محقق در پی آن است تا با کنترل متغیر های غیرمرتبط نقش مداخله گری و تعدیلگری آنها را کاهش داده و اعتبار تحقیق را افزایش دهد.به عبارت دیگر مساله اصلی تحقیق باید یک مساله علمی باشدو"مساله علمی عبارت از یک تحریک ذهنی است که نیازمند به یک پاسخ از طریق تحقیق علمی می باشد.( (Nachmiasمساله،سوالی است که در ذ هن پژوهشگر راجع به یک پدیده،مشکل یا معضل اجتماعی،سازمانی مطرح می شود.هدف محقق از طرح این سوال ریشه یابی علت یا علل به وجودآورنده آن مشکل یا معضل است،چگونگی این ریشه یابی بستگی تام با نوع واهداف در نظر گرفته شده برای تحقیق دارد.

پیش نیاز

مهمترين پيش‌نياز براي بيان مسأله خوب، انتخاب سؤال پژوهشي خوب است؟ در واقع، اولين قدم هر پژوهشي يك سؤال مناسب است. اما يك سؤال خوب را از كجا مي‌توان پيدا كرد؟ سه منبع مناسب براي يافتن و طرح سؤال پژوهش خوب وجود دارد: الف) خلاء موجود در دانش، ب) عدم مطابقت نتايج پژوهش‌ها، ج) تبيين واقعيت (دلاور، 1383).

خلاء موجود در دانش، به وضعيتي اشاره دارد كه درباره يك موضوع اطلاعات كافي نداريم. مثلاً قصد انجام اقدامي در يك زمينه را داريم اما نمي‌دانيم چه راه مناسبي براي انجام آن كار وجود دارد. از اينرو، پژوهشي انجام مي‌دهيم و روشهاي احتمالاً سودمندي كه اقداممان را تعالي خواهد بخشيد به آزمايش مي‌گذاريم تا در نهايت معلوم كنيم، كدام روش بهترين نتيجه را در پي خواهد داشت.

عدم مطابقت نتايج پژوهشها، زماني مطرح مي‌شود كه درباره مسئله خاصي چندين پژوهش صورت گرفته است اما هر كدام به نتايج متفاوتي دست يافته است. در چنين شرايطي ما براي يافتن نتايج مطمئن‌تر سعي مي‌كنيم پژوهشي اجرا كنيم كه نقاط ضعف پژوهشهاي پيشين را نداشته باشد.

تبيين واقعيت، به شرايطي اشاره دارد كه مشاهداتي داريم كه نظريه‌هاي موجود نمي‌توانند تبيين مناسبي براي آن فراهم آورند. در اينجا ما براي به دست آوردن تبيين مناسبي براي پديده، پژوهشمان را اجرا مي‌كنيم.

     وقتي ما سؤال پژوهشمان را از يكي از اين سه منبع انتخاب كرده‌باشيم، نوشتن بيان مسآله كار بسيار ساده اي خواهد شد. در شرايط (الف)، به اقدامي كه مي‌خواهيم انجام دهيم اشاره مي‌كنيم. روشهاي مفيد احتمالي را به اختصار مي‌نويسيم و توضيح مي‌دهيم كه چرا هيچ كدام از آنها را نمي‌توان با اطمينان به عنوان روش برتر برگزيد. در شرايط (ب)، به نتايج متناقض پژوهشهاي مختلف اشاره مي‌كنيم و اينكه نقاط ضعف آنها در چيست و شما در پژوهشتان چگونه آن ضعف‌ها را مي‌خواهيد بپوشانيد.

در شرايط (ج)، به مشاهدات تبيين ناپذيرتان اشاره مي‌كنيد و آنگاه توضيح مي‌دهيد كه در پژوهشتان چه روشي در پيش گرفته‌ايد تا بتوانيد تبييني براي آن مشاهدات بيابيد.( سلیم حقیقی ،1388)

مواد و روشها

برای اینکه یک بیان مساله خوب بنویسیم می توانیم از سوالات راهنما در این زمینه استفاده نماییم.برخی از این سوالات به شرح زیر است:

1- بیان مساله، بیان چه چیزی است؟ در بیان مساله به چه چیزی باید اشاره کنیم؟ از کجا تشخیص می دهیم یک موضوع، مساله هست یا خیر؟ به عنوان مثال مشارکت شهروندان در امور فرهنگی یا سیاسی مساله است یا خیر؟ اوقات فراغت مساله است یا خیر؟ اعتیاد به سیگار چطور؟ گرایش به موسیقی و فیلم؟ رضایت شغلی کارکنان یک سازمان؟ عملکرد تحصیلی دانشجویان؟ روحیه کارآفرینی فارغ التحصیلان؟ کارآیی اساتید؟ و خیلی از موضوعات دیگر.  آیا هر موضوعی به محض اینکه مورد تحقیق قرار بگیرد به مساله تبدیل می شود؟ نشانه های مساله بودن یک موضوع کدامند؟

اگر هدف اصلی هر تحقیقی را فراهم ساختن شناخت روشمند نسبت به یک موضوع در نظر بگیریم، آنگاه در بیان مساله تحقیق باید به پیامدهای منفی جهلی که نسبت به موضوع وجود دارد اشاره کنیم. به گونه ای که افراد مرتبط با آن موضوع با خواندن یا شنیدن استدلالات ما بپذیرند که فقدان اطلاعات روشمند نسبت به آن موضوع می تواند به همان پیامدهای منفی که اشاره کرده ایم بیانجامد. به عنوان مثال در بیان مساله مشارکت شهروندان در امور فرهنگی باید استدلالات قابل قبولی عرضه کنیم مبنی بر این که فقدان یا کمبود اطلاعات روشمند و مستند به پژوهش علمی در زمینه مشارکت شهروندان در امور فرهنگی می تواند پیامدهای منفی متعددی به دنبال داشته باشد.

2- جهل نسبت به موضوع به چه معنایی است؟

در اینجا منظور از جهل به موضوع، فقدان یا کمبود اطلاعات روشمند نسبت به

الف- کمّ و کیف موضوع،

ب- علل بوجود آورنده مساله،

ج- راه های حلّ مساله

د- و یا سنجش اثربخشی برنامه (کاربست راهکارها) ی مرتبط با حلّ مساله می باشد.

3- چگونه می توان اثبات کرد در باره موضوع مورد نظر ما اطلاعات روشمند وجود ندارد؟

ابتدا می توان جستجویی در کتابخانه ها و مراکز پژوهشی انجام داد و به این موضوع پی برده و آن را نقل نمود. گاهی اوقات اطلاعات روشمند روزآمدی در باره موضوع وجود دارد، اما این اطلاعات روزآمد مربوط به جوامع آماری دیگری است. در اینجا باید ضمن اشاره به تحقیقات مزبور به تفاوتهای بنیادینی که بین جامعه مورد نظر ما و جوامع آماری مزبور وجود دارد اشاره نماییم.

4- چگونه می توان نشان داد که فقدان یا کمبود اطلاعات روشمند در باره موضوع، نشانه وجود مساله است؟

برای این مهم باید به پیامدهای منفی متعددی که حاصل اقدامات نامناسب در ارتباط با موضوع است اشاره کنیم. با این کار در حقیقت می خواهیم ثابت کنیم اگر اقدامی در ارتباط با موضوع انجام نشده است به دلیل فقدان یا ضعف اطلاعات لازم بوده است و یا اگر اقدامی در ارتباط با موضوع انجام شده است بر اطلاعات صحیح و روزآمد استوار نبوده است.

5- منظور از پیامدهای منفی چیست؟

بیان پیامدهای منفی بخش مهم بیان مساله است و می تواند توجه عمیق خواننده را نسبت به مساله بودن موضوع تحقیق جلب نماید. منظور از پیامدهای منفی، مجموعه زیانهای مالی، یا آسیبهای روانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که ناشی از فقدان یا کمبود اطلاعات روشمند در زمینه موضوع می باشد.

6- پیامدهای منفی مربوط به مساله را از کجا تشخیص بدهیم؟

نوشتن این بخش به قدرت تجزیه و تحلیل شما بستگی دارد. به اینحال پیشنهاد می کنم با افرادی که در این زمینه تحقیق کرده اند و نیز با کسانی که در ارتباط با موضوع تحقیق مورد نظر شما شغلی دارند مصاحبه کنید. مخصوصا سازمانی که این درخواست انجام تحقیق در باره موضوع مورد نظر شما را دارد.

7- چه وجهی از مساله مهمتر است؟ توصیف، تبیین، راهکارها یا ارزشیابی؟

وجه توصیفی مساله از همه مهمتر است. بعد از توصیف، تبیین مساله اهمیت پیدا می کند. بدین معنا که چنانچه در جریان توصیف و بیان دقیق کمّ و کیف موضوع متوجه وجود مساله ای شدیم آنگاه باید یک پژوهش روشمند در زمینه علل پیدایش یا تشدید کننده مساله انجام دهیم. گاهی اوقات ممکن است برنامه ای بدون استناد به تحقیقات و راهکارهای علمی اجرا شده باشد. در این حالت می توان به صرف انجام شدن یک برنامه، تحقیقی در زمینه ارزیابی اثربخشی آن برنامه انجام داد.

8- در توصیف مساله باید به چه سوالاتی بپردازیم؟

در توصیف مساله می توان به ابعاد مختلفی از مساله پرداخت که از آن جمله می توان به مقدار (کمّیّت) مساله، چگونگی (کیفیّت) مساله و زمان و مکان مساله اشاره نمود.

9- در تبیین مساله چه سوالاتی اهمیت دارد؟

در تبیین مساله باید بین تحقیقات آکادمیک و تحقیقات کاربردی تمایز قائل شد. در تحقیق آکادمیک ممکن است هدف نظریه آزمایی باشد لذا سوالاتی مطرح می شود که به نظریه مورد نظر نزدیک باشد. اما در تحقیقات کاربردی هدف نظریه آزمایی نیست. لذا سوالات یا فرضیات مورد نظر باید حتّی الامکان به کاربرد نزدیک باشد.

10- در پژوهش برنامه ای چه سوالاتی اهمیت دارد؟

در پژوهش برنامه ای نباید سوالات را به آنچه که باید انجام داد منحصر ساخت. محقق در پژوهش برنامه ای علاوه بر آنکه ماهیت اقداماتی که برای حل مساله لازم است انجام شود مشخص نماید، باید سوالات مهم دیگری را نیز پاسخ بدهد که مهمترین آنها عبارتند از : جامعه هدفی که قرار است تغییر بر روی آنها انجام شود چه ویژگیهایی دارد؟ کارگزاران تغییر یا کسانی که قرار است مجری برنامه باشند چه ویژگیهایی دارند و نیز باید داشته باشند؟ زمانها و مکانهای مناسب برای اجرای برنامه کدامند؟ هزینه مورد نیاز برای اجرای برنامه چه مقدار است و از کجا باید تامین شود؟

11- در پژوهش ارزشیابی چه سوالاتی اهمیت دارد؟

در اینگونه تحقیقات مهمترین سوال تعیین اهدافی است که برنامه برای تحقق آنها اجرا شده است. بخشی از سوالات تحقیق در پژوهش ارزشیابی مربوط به میزان مطلق تحقق هر یک از اهداف برنامه است (سنجش اثربخشی(Effectiveness) ). بخش دیگر مربوط به نسبت تحقق هر یک از اهداف بر هزینه ها و اعتبارات تخصیص یافته است (سنجش کارآیی(Efficiency)). بخش سوم مربوط به مدت زمانی است که برای تحقق هر یک از اهداف تخصیص یافته است (سنجش بهره وری (Productivity)).

12- آیا سوالات تحقیق را نیز باید در بیان مساله بنویسیم؟ مناسبترین محل برای ذکر سوالات تحقیق در بیان مساله است. اما از آنجا که در بسیاری از پروپوزالها بخش مربوط به سوالات بعد از پیشینه قرار دارد توصیه می کنم لااقل یکی دو مورد از سوالات مهم تحقیق را در بیان مساله بیاورید.

13- آیا لازم است بیان مساله مستند باشد؟ در بیان مساله تمامی گزاره های خبری که حاکی از کمّ و کیف یک واقعه هستند باید مستند به منابع معتبر باشند. مثلا اگر می خواهیم آمار مربوط به میزان هزینه های صرف شده برای جلب مشارکت شهروندان در خانه های فرهنگ محلّه شهرداری ها  را نقل کنیم باید آن را مستند به منبع معتبر بنماییم. امّا در مورد گزاره های استدلالی دو حالت وجود دارد. اگر آنها را از کتاب خاصی نقل می کنیم اشاره به منبع ضرورت دارد امّا چنانچه ساخته و پرداخته ذهن خودمان است کافی است که کیفیت استدلال قوی و نحوه بیان آن روشن باشد.

14- آیا لازم است در بیان مساله مفاهیم و اصطلاحات تحقیق را تعریف کنیم؟

اگر احساس می کنید برخی از اصطلاحات ممکن است موجب سردرگمی خواننده بشود بهتر است به اختصار و در پاورقی به ذکر تعریف مختصر (با ذکر منبع) آنها پرداخته شود.

15- بیان مساله بهتر است چند صفحه باشد؟ قاعده خاصی برای تعداد صفحات بیان مساله وجود ندارد. ولی  است حداقل یک و حداکثر دو صفحه باشد. محقق باید در نوشتن بیان مساله هنر ایجاز و اختصار در نوشتن را نشان دهد.


نتیجه گیری

برای بيان مساله تحقيق بايد به نكات زير توجه نمود و سعی کرد تا به شيوه ای مناسب  موارد زير در متن آورده شود:

-  اطلاعات زمينه اي در مورد موضوع مورد مطالعه

- توصيف دقيق مسأله  

- نحوه بروز يا وقوع

- وسعت و شدت مساله و عوارض ناشی از آن در جامعه

- عوامل دخيل در بروز مسأله

- نحوه برخورد فعلي با مساله

- آنچه درمورد راه حل مساله می انديشيد

- فوايد پژوهش و نتايجي  که از حل مشكل انتظار مي رود

بیان یک مساله روشن،دقیق و قابل بررسی شاید مشکل ترین مرحله تحقیق باشد.بیان مساله خوب براطلاعات زیر استوار است:

الف)اهمیت مساله

ب)تحدید مساله در یک حوزه تخصصی

ج)اطلاعات کلی درباره تحقیقات انجام شده

د)چهارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق

ه)مشکلات موجود در سازمان

و)قلمرو های مورد نظر مدیریت برای بهبود

قلمروهای نظری و مفهومی که پژهشگران قلمرو تحقیقات بنیادی باشد از طریق نمودها و عوارض آنها را مشخص تر و حمدود تر کنند(Serakan,1992)

به طور کلی بیان مساله تحقیق وقتی مفید است که این پرسش به درستی تدوین شده باشد.این کار لزوما کار آسانی نیست.یک پرسش آغازی خوب،باید خصوصیاتی داشته باشد که به بررسی آنها می پردازیم.پرسش آغازی،نخستین وسیله ای است که در پرده اول روش علمی یغنی گسستن پیش داوری ها و سوابق ذهنی را به اجرا در می آورد.

مجموعه صفاتی را که باید در یک پرسش آغازی (بیان مساله)خوب جمع باشد می توان در چند کلمه خلاصه کرد:یک پرسش آغازی خوب باید"عملی" باشد،یعنی اینکه بتوان بر مبنای آن کار کرد و مخصوصا باید بتوان عناصر پاسخهایی را برای آن فراهم آورد.پرسشها باید واضح ،روشن و بدون ابهام باشد(رعایت اصل تحدید ومساله)،امکان بررسی داشته باشد(قابلیت تبدیل به فرضیه شدن/عملی بودن)،برقضاوتهای اخلاقی،ارزشی،فلسفی تاکید نکنید.(هدف پرسش آغازی ريا،قضاوت کردن نیست،بلکه فهمیدن است)(خاکی/روش تحقیق)

تذکر:

         بيان مسأله را بايد به صورتي بنويسيم كه مختصر و شامل نكات اصلي باشد.

         از آوردن عبارات زايد و احساسي، خودداري كنيم

         بيان مسأله بايد طوري باشد كه زمينه مشاركت ساير كاركنان را براي همكاري در رفع مشكل ايجاد كرده و توجه مديريت را براي حل مساله جلب كند تا امكانات منابع در اختيار ما بگذارد.

         پس از نوشتن بيان مسأله، آن را چند بار مرور كنيم. (دکتر شریفی)


منابع ومناخذ

-         واحد پژوهش نهاد رهبری دانشگاه علوم پزشکی نهاد رهبری دانشگاه علوم پزشکی شیراز-"چگونه یک مقاله خوب بنویسیم"

-         دلاور،1383

-         سلیم حقیقی،1388

-         خاکی ،غلامرضا-"روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی"

-         دکتر شریفی-"بیان مساله و تجزیه و تحلیل مشکل"

مطالب پیشنهادی

ﻧﮕﺮش-ﻋﺎﻣﻠﯽ-ﺗﺎﺛﯿﺮ-ﮔﺬار-ﺑﺮ-رﻓﺘﺎر-ﻣﺼﺮف-ﮐﻨﻨﺪه

ﻧﮕﺮش ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه

:ﭼﮑﯿﺪهTMBA در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﮕﺮش آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ، اﺣﺴﺎﺳﻬﺎ و آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﻣﻌﯿﻦ را ﻧﮕﺮش ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ. ﻧﮕﺮش ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ داراي وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻧﮕ ...

چگونگی-بیان-مسئله

چگونگی بیان مسئله

چکیده بیان مساله قسمت بسیار مهم هر پروپوزال بوده و تقریبا در تمامی پروپوزالهای پژوهشی حضور دارد. بیان مساله اولین بخش محتوایی پروپوزال است و تاثیر تعیین کننده ای در ارزشیابی پروپوزال دارد و کیفیت بیان مساله، نشان دهنده میزان آشنایی محقق با موضوع تحقیق است. ...

مديريت-پاداش

مديريت پاداش

مديريت پاداش براين اصل مهم بايستي بنا و استوار گردد كه منبع نهايي ايجاد ارزش در سازمان كاركنان سازمان هستند. اين به معناي آن است كه فرايند پاداش بايد به نحوي خلاق به نيازهاي كاركنان و سازمان پاسخ دهد. لذا مديريت پاداش بايستي به دنبال مطابقت سنجش از كار ني ...

توریسم-و-نقش-آن-در-اقتصاد

توریسم و نقش آن در اقتصاد

چکیده: در این مقاله هدف ما بررسی مطالعات انجام شده در زمینه ی رابطه توریسم و اقتصاد است . به این منظور ابتدا از بین انواع روش های اندازه گیری موجود برای این شاخص ها اثر مخارج دریافتی از تورسیم در بخشهای مختلف اقتصادی مانند تولید، درآمد ،اشتغال ،عواید دولت ...

گل-فروشی-خانواده-شکوفا:-جیمی-بیسون

گل فروشی خانواده شکوفا: جیمی بیسون

گل فروشی خانواده شکوفا: جیمی بیسون ...

مديريت-پاداش-برای-پرسنل

مديريت پاداش برای پرسنل

سازمانها براين باورند که نيروي انساني به عنوان منبع اصلي ايجاد ارزش در سازمان و به عنوان مزيت رقابتي مطرح است. درچنين شرايطي حفظ نيروي انساني و ايجاد انگيزه درجهت افزايش روزافزون بهره وري درکار با استفاده از مکانيسم هاي مختلف از جمله پاداش از اهم وظ ...